สรุปงานเสวนาโต๊ะกลม เรื่อง “อิทธิพลจีนที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงของการค้าในจังหวัดเชียงราย”

สรุปงานเสวนาโต๊ะกลม เรื่อง “อิทธิพลจีนที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงของการค้าในจังหวัดเชียงราย”

วันพุธที่ 17 พฤษภาคม 2560 ณ อาคาร M-square มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง

ดำเนินการโดยสำนักงานเศรษฐกิจชายแดนและโลจิสติกส์ (OBELS)

สำนักวิชาการจัดการ มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง

รายชื่อผู้เข้าร่วมเสวนา

1. คุณเศวตยนต์ ศรีสมุทร รองประธานฝ่ายกิจกรรมพิเศษ หอการค้าจังหวัดเชียงราย
2. คุณเเดวิด สนิท ผู้จัดการหอการค้าจังหวัดเชียงราย หอการค้าจังหวัดเชียงราย
3. คุณภาคภูมิ ผลพิสิษฐ์ รองประธานฝ่ายท่องเที่ยว หอการค้าจังหวัดเชียงราย

ความคิดเห็นของอิทธิพลจีนที่เข้ามาในจังหวัดเชียงราย

คุณเศวตยนต์ ศรีสมุทร : คนจีนมีวัฒนธรรมเฉพาะในการกล้าที่จะออกไปข้างนอกตั้งแต่ในอดีต การเข้ามาของจีนในจังหวัดเชียงรายไม่สามารถที่จะหลีกเลี่ยงได้ ทั้งนี้ ประเทศไทยเป็นเพียงแต่ส่วนหนึ่งในภูมิภาคที่ไม่มีบทบาทสำคัญมาก ต้องรออิทธิพลที่เข้ามาในทางเดียว เมื่อปีค.ศ. 2002 เรายังมองไม่เห็นว่าจีนจะทำอะไร เนื่องจากจีนยังไม่เปิดประเทศ ฉะนั้นทางไทยก็ได้แต่มโนภาพด้วยตนเองว่าจีนจะทำอะไรต่อไป แต่หลังจากการเป็นเจ้าภาพในการจัดมหกรรมกีฬาโอลิมปิกในปีค.ศ. 2008 ราคาสินค้าที่ผลิตในจีนมีการถีบตัวขึ้นสูง แสดงว่าทุกอย่างที่จีนทำล้วนแต่เกิดผลกับประเทศไทย

การเปลี่ยนแปลงในระยะ 10 ปีที่ผ่านมาหลังการเปิดประเทศ ทำให้มองเห็นถึงอะไรเยอะมาก เช่น จีนเข้ามาทางเชียงรายจะเข้ามาทำอะไร เข้ามาทำเขื่อนที่แม่น้ำโขง สามารถช่วยควบคุมระดับน้ำ และเรือที่แล่นอยู่บนแม่น้ำโขงได้ หรือการจีนส่งคนเข้ามาในเมียนมาร์ที่จังหวัดท่าขี้เหล็กเมื่อหลายปีก่อน เคยมีข่าวว่าจะเข้ามาทำ china town ซึ่งก็เป็นสิ่งที่ไม่น่าแปลกใจ เนื่องจากชาวแม่สายก็เข้าใจว่าทุนจีนมีขนาดใหญ่กว่าทุนท้องถิ่นอยู่มาก ค่าเงินของจีนสามารถกำหนดอะไรได้มากมาย แต่โครงการไม่ได้เกิดขึ้นจริง อาจจะเป็นเพราะว่ามีนโยบายการปราบคอรัปชั่นของรัฐบาลจีน ซึ่งมีผลต่อเชียงรายอย่างมาก อำเภอแม่สายก็ดูเงียบลง เพราะเงินสีเทาหายออกไปจากระบบทั้งหมด ดังนั้น มันส่งผลทุกอย่างไม่ว่าจีนจะทำอะไร ออกนโยบายอะไร ส่งผลกระทบต่อเชียงรายทั้งนั้น ถ้าภาคธุรกิจจะปรับตัวก็ต้องปรับตามสภาพให้สอดคล้องความเป็นจริง อย่างไรก็ตาม จีนก็เข้ามาอย่างแน่นอน ไม่ว่าจะมาในรูปแบบของนักท่องเที่ยว หรือนักธุรกิจ ก็สามารถเห็นได้อย่างชัดเจน ภาคท่องเที่ยวควรที่จะมีการเตรียมตัวไว้

ตัวอย่างเช่น เมื่อหลายปีก่อน เจ้าของโครงการคิงส์โรมันที่ได้รับสัมปทานพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษจากรัฐบาลของสปป.ลาว ช่วงกำลังทำการก่อสร้าง ทำให้ยังไม่มีที่พักอาศัย ได้เข้ามาเปิดห้อง Suite เป็นหลายเดือนเกือบครึ่งปี คืนละพันกว่าบาท หลังจาก Check-out ออก พบว่าสิ่งของภายในห้องเสียหายและห้องก็มีความสกปรกอย่างมาก

ขณะที่การทำ FTA ไทย-จีนที่ผ่านมากว่า 10 ปี ไม่ได้มีประโยชน์กับคนแม่สาย เนื่องจากประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกร นอกจากนี้ การทำข้อตกลงดังกล่าว ยังทำให้ไทยสามารถส่งสินค้าออกไปได้น้อยกว่าที่นำเข้ามาจากจีน ทุกวันนี้ จีนมองเห็นแม่สายเป็นเพียงแต่ทางผ่าน โดยพยายามที่จะเชื่อมโยงเส้นทางการค้าทางน้ำโขงมากกว่า แม่สายจึงไม่ใช่เป้าหมายหลัก เพราะไม่ใช่ตลาดที่ใหญ่ ส่วนใหญ่ส่งเข้ากรุงเทพที่ตลาดไทเป็นเป้าหมายสำหรับจีนในการส่งสินค้าประเภทผักและผลไม้

หากแต่อำเภอเชียงของ และเชียงแสนเป็นหนึ่งในแผนการพัฒนาของจีน เห็นได้จากการที่จีนเข้ามาสร้างโครงสร้างพื้นฐาน ณ ตอนนี้ จีนก็ได้เชื่อมสะพานระหว่างเมียนมาร์ และสปป.ลาว แต่ยังไม่แน่ใจว่าแม่สายจะถูกรวมเข้าไปอยู่ในแผนหรือไม่ ซึ่งหากเชื่อมได้จริง ก็จะเป็นการเส้นทางการสัญจรทางรถ แต่อย่างไรก็มองว่าจีนเห็นแม่สายเป็นแค่ทางผ่าน จีนไม่ได้มีจุดประสงค์ที่จะเข้ามาทำธุรกิจด้วย แม่สายจึงได้ประโยชน์จากนักท่องเที่ยวมากกว่า ประเภทธุรกิจโรงแรม และการติดต่อประสานงาน ช่วงนี้แม่สายก็เศรษฐกิจซบเซา นักท่องเที่ยวหายไปเยอะ

คุณภาคภูมิ อภิสิทธ์: ผลกระทบจากการเข้ามาของจีนมีทั้งเชิงลบและเชิงบวก ข้อดีก็เห็นได้ชัดว่านักท่องเที่ยวจีนได้นำเงินเข้ามาใช้จ่ายซื้อของกินในประเทศ แต่ไม่รู้ว่าโชคดีหรือโชคร้ายที่เชียงรายไม่ใช่เป้าหมายของจีน (destination) ในการเข้ามาท่องเที่ยว คนจีนจะมุ่งไปที่เชียงใหม่เกือบทั้งหมด สำหรับเชียงรายก็เป็นแค่เมืองแวะต่อจากเชียงใหม่ จากการรับฟังจากหลายหน่วยงานพบว่า คนจีนที่เดินทางมาเชียงรายจะเดินทางมาเช้า-เย็นกลับ มามากที่สุดอาจแค่มาเที่ยววัดร่องขุ่น หรืออาจมาเที่ยวมากกว่า แต่ก็ไม่ได้ค้างคืน

ทั้งนี้ โชคร้ายที่สุด คือ ทัวร์พานักท่องเที่ยวมาที่วัดร่องขุ่นก็บอกว่าอยู่ในเชียงใหม่เพื่อพานักท่องเที่ยวกลับ ฉะนั้น ความโชคดีคือ นักท่องเที่ยวจีนไม่ได้ถาโถมเข้ามามาก และก็ไม่สร้างรายได้ให้เชียงรายเท่าที่ควร จากการสอบถาม ตัวแทนจองห้องพักออนไลน์ (Online Travel Agency: OTA) จำพวก Agoda และ Booking พบว่ายอดจองที่พักของนักท่องเที่ยวจีนคิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 20 – 30 ถ้าเทียบกับเชียงใหม่คิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 70 ของนักท่องเที่ยวทั้งหมด ถ้าสมมติว่ากลุ่มนักท่องเที่ยวชาวจีนครึ่งหนึ่งได้ถอนตัวออกไปจากเชียงใหม่ อย่างที่นักท่องเที่ยวรัสเซียหายไปจากภูเก็ตและพัทยาจากปัญหาเศรษฐกิจ เชียงใหม่ก็จะเจอกับปัญหาในลักษณะเดียวกัน

แต่เมื่อครึ่งปีก่อน เชียงใหม่ประสบกับปัญหาการกระจุกตัวของผลประโยชน์ที่ได้รับจากนักท่องเที่ยวจีน คือ กลุ่มธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับการท่องเที่ยว เช่น ร้านอาหาร บริษัททัวร์ โรงแรม แต่กลุ่มอื่นๆอย่างชาวบ้านไม่ได้รับผลประโยชน์ด้วย ก็ทำให้เกิดช่องว่างระหว่างผู้ที่ได้รับผลประโยชน์กับผู้ที่เสียผลประโยชน์ ชาวจีนเข้ามาทำให้เกิดรถติด เข้ามาใช้ชีวิตในเชียงใหม่และมีวัฒนธรรม/ประเพณีที่แตกต่าง ก็ทำให้เกิดกระแสต่อต้านนักท่องเที่ยวจีนอยู่ช่วงเวลาหนึ่ง ซึ่งชาวจีนก็รับรู้ข่าวสารได้เป็นอย่างดี ก็เกิดกระแสต่อต้านกลับไปที่การท่องเที่ยวของไทย ทางการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยก็พยายามที่จะให้ความเข้าใจกับทุกฝ่ายในประเด็นนี้

อย่างไรก็ตาม ปัญหาเหล่านี้จะได้เกิดขึ้นกับเชียงราย หากมีการตั้งรับจากบทเรียนที่เชียงใหม่ได้รับ การเตรียมตัวที่ดีก็จะไม่ทำให้ผลประโยชน์กระจุกตัวอยู่ที่ผู้ประกอบการการท่องเที่ยวเพียงอย่างเดียว กระจายให้ทั้งจังหวัดได้รับผลประโยชน์ และต้องเตรียมตัวให้คนทั้งจังหวัดเป็นเจ้าภาพที่ดี ไม่ใช่เพียงแต่ภาคการบริการที่ต้องต้อนรับชาวจีน ต้องสื่อสารให้คนทั้งจังหวัดได้รับรู้ว่านักท่องเที่ยวที่เข้ามาจะช่วยเสริมสร้างเศรษฐกิจที่ดี ฉะนั้นชาวเชียงรายก็ควรที่จะต้องปฏิบัติตัวเป็นเจ้าบ้านที่ดี

นักท่องเที่ยวจีนที่เดินทางมาโดยเครื่องบินมาถึงเชียงราย อาจจะมีจุดประสงค์ที่จะเข้ามาโดยตรง หรืออาจต่อไปยังเชียงใหม่ เนื่องจากการเดินทางมาท่องเที่ยวในเชียงรายอาจไม่ดึงดูดเท่าที่ควร จากตัวเลขของการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย จำนวนนักท่องเที่ยวต่างชาติส่วนใหญ่ไม่ใช่ชาวจีน หากแต่เป็นชาวฝรั่งเศสมาโดยตลอด มีเพียง 2 – 3 ปีที่ผ่านมา ที่ยอดของนักท่องเที่ยวจีนตีคู่ขึ้นมา สลับกันไปมาทุกเดือน ขณะที่นักท่องเที่ยวจีนในเชียงใหม่ตีขาดเกินครึ่งของนักท่องเที่ยวชาติอื่นๆ

กลุ่มของนักท่องเที่ยวจีนสามารถแบ่งออกได้เป็นหลายกลุ่มอย่างมาก ช่วงแรกของการเปิดประเทศ ส่วนมากชาวจีนจะมาในรูปแบบของกรุ๊ปทัวร์ การท่องเที่ยวก็จะขึ้นอยู่กับบริษัททัวร์เป็นผู้จัดการในการกำหนดเส้นทาง และสถานที่ ในระยะหลัง นักท่องเที่ยวเข้ามาภายใต้ข้อตกลง FTA จะเป็นกลุ่มที่มีการศึกษา (educated) มาจากทางฝั่งตะวันออกของประเทศจีน แม้จะยังไม่มาก แต่มีแนวโน้มที่จะเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ก็ส่งผลให้รูปแบบการท่องเที่ยวของจีนเปลี่ยนไป อาจจะเป็นเหตุผลที่ว่านักท่องเที่ยว FTA มีจำนวนไม่มาก เนื่องจากส่วนใหญ่เข้ามากับบริษัททัวร์

ปัญหาหนึ่งของเชียงราย ที่สามารถดึงนักท่องเที่ยวที่มากับบริษัททัวร์ได้ แต่ยังไม่มีบริษัททัวร์ที่มีศักยภาพเพียงพอที่จะรองรับนักท่องเที่ยวจีนเทียบเท่ากับทางเชียงใหม่ แต่ปัญหาที่เชียงใหม่เจอ คือ เมื่อนักท่องเที่ยวเข้ามาเที่ยวเป็นจำนวนมาก ทำให้ตลาดการท่องเที่ยวเติบโต ก็จะมีนักลงทุนจีนที่เข้าไปดำเนินธุรกิจเอง ไม่ว่าจะเป็นทัวร์ รถ โรงแรม ร้านจำหน่ายของที่ระลึก ร้านอาหาร แต่ตอนนี้ เชียงรายยังไม่เห็นอย่างชัดเจน อาจมีที่เข้ามาประกอบธุรกิจในขนาดเล็กมาก ซึ่งเป็นเพราะตลาดของเชียงรายยังเล็ก และไม่คุ้มค่าในการเข้ามาลงทุน

โอกาสของเชียงรายคือการที่สามารถเตรียมความพร้อมให้กับทุกภาคส่วน เชียงรายไม่สามารถที่จะเปลี่ยนเป็นเชียงใหม่ แต่ควรที่จะสร้างจุดเด่นให้รู้จักตัวตนที่แท้จริงของเชียงราย ในอนาคตอีก 3 – 4 ปี หลังจากที่การท่องเที่ยวสำหรับชาวจีนในเชียงใหม่เข้าสู่ภาวะอิ่มตัว ซึ่งก็เป็นแนวทางปกติของการท่องเที่ยวที่เมืองใหญ่จะได้รับความสนใจในระยะแรก พอนักท่องเที่ยวไปซ้ำประมาณ 2 – 3 ครั้ง ก็อาจจะเบื่อ และหันไปมองตัวเลือกอื่นกลุ่มเด็กรุ่นใหม่ (Young Generation) ที่เป็นนักท่องเที่ยวจีนจะมีรูปแบบที่แตกต่างออกไป ไม่ว่าจะในเรื่องของการจองที่พักผ่านเว็บไซต์ การหาข้อมูลจากอินเตอร์เน็ตก่อนการเดินทางเพื่อดูความคิดเห็นต่อการท่องเที่ยวต่างๆ ซึ่ง Blogger เป็นกลุ่มที่มีอิทธิพลต่อการท่องเที่ยวของชาวจีนรุ่นใหม่ค่อนข้างมาก โดยที่ทางการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทยทำการตลาดผ่านกลุ่มดังกล่าวเป็นหลัก เป็นตัวชูโรงในการนำเสนอสถานที่ท่องเที่ยวใหม่ๆ ฉะนั้น ควรจะต้องมีการจัดทำเว็บไซต์เฉพาะเพื่อที่จะประชาสัมพันธ์ให้นักท่องเที่ยวกลุ่มนี้รู้จักเชียงรายมากขึ้น

คุณเดวิด สนิท : ตอนเปิดสะพานมิตรภาพไทย-ลาวแห่งที่ 4 ที่พื้นที่ชายแดนอำเภอเชียงของ เหมือนว่าจะมีนักท่องเที่ยวจีนข้ามมาอย่างคึกคัก นักธุรกิจก็มีการเข้าไปสร้างโรงแรม และที่พักเพื่อรองรับนักท่องเที่ยวจีน ในที่สุด เชียงรายก็ดูจะเหมือนเป็นเพียงแค่ทางผ่านไปยังพื้นที่อื่นเช่นเดียวกันแม่สาย นักท่องเที่ยวจีนที่เข้ามาในรูปแบบของนักท่องเที่ยวก็จริง แต่แฝงด้วยนักลงทุนเข้ามาดูสถานการณ์ด้านการค้าการลงทุนในเชียงราย เมื่อมีนักท่องเที่ยวเข้ามาเป็นจำนวนมาก และทำให้เกิดปัญหาที่ตามมาหลายอย่าง อย่างที่เห็นได้ชัดเจนว่านักท่องเที่ยวที่เข้ามาไม่ได้ก่อให้เกิดรายได้กับท้องถิ่น ขณะที่ปัญหาอุบัติเหตุและการจราจรก็สูงขึ้น ก่อนที่จะเกิดสะพานเชียงรายไม่มีมาตรการที่เข้ามารองรับอย่างจริงจัง ขณะที่หากชาวไทยเดินทางไปประเทศจีนก็จะมีมาตรการในระยะยาว แต่หลังจากมีมาตรการเข้ามาที่เข้มงวดเข้ามา ชาวจีนก็เข้ามาทางเส้นทางผ่านเชียงของน้อยลง โดยที่เส้นทางการเข้ามาของชาวจีนในเชียงรายมี 2 ช่องทาง คือ ผ่านสะพานทางเชียงของ และสนามบิน ซึ่งเข้ามาก็ต่อไปเชียงใหม่อีกที

ครั้งหนึ่งเคยมีนักลงทุนจีนเข้ามาเพื่อที่จะเปิดห้างสรรพสินค้าที่เชียงของบริเวณด่านชายแดนเนื้อที่ประมาณ 80 ไร่ เป็นร้านค้าปลอดภาษี ในที่สุดก็ไม่สามารถทำได้ จึงเปลี่ยนความคิดที่จะไปให้โรงงานประกอบรถไฟฟ้าแทน ซึ่งก็ต้องดูความคืบหน้าต่อไป นอกจากนี้ นักลงทุนดังกล่าวได้มีการชักชวนให้ทางหอการค้าเข้าไปแสดงสินค้าในจีน ทั้งที่หลายปีก่อน สินค้าจีนได้รับความนิยมในประเทศไทยอย่างมาก นำมาจำหน่ายเป็นสิบคันรถสิบล้อก็ไม่พอ ค่า booth ในการแสดงสินค้าของไทย ชาวจีนก็ยอมจ่ายในอัตราที่สูง ช่วงที่ผ่านมา หากในชาวจีนมาจัดแสดงสินค้าที่ไทยแบบไม่เสียค่าใช้จ่าย ชาวจีนก็ไม่มา เพราะไม่สามารถจำหน่ายได้ ไม่คุ้มค่าต่อการเดินทางมา ซึ่งเหมือนกับในกรณีของนักลงทุนจีนที่จะเข้ามาเปิดร้านค้าปลอดภาษีในเชียงของ

ชาวจีนในความเป็นจริงเข้ามาในหลายรูปแบบ เช่น นักศึกษาที่มาเข้ามาเรียนในมหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง และมหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย ส่วนหนึ่งเป็นเด็กที่ไม่ผ่านการ admission ที่ประเทศจีน และอีกส่วนหนึ่งเข้ามาหาลู่ทางในการอยู่ที่ประเทศไทย และช่องทางประกอบธุรกิจ ดังนั้น รัฐบาลไทยควรมีมาตรการที่จะเข้ามาป้องกันการเข้ามาที่หลากหลายของชาวจีน เนื่องจากจีนมีวัฒนธรรมที่แตกต่างจากไทยค่อนข้างมาก เห็นได้ชัดจากกรณีนักท่องเที่ยวจีนในเชียงใหม่

คุณภาคภูมิ อภิสิทธ์ : สรุปได้ว่าการเข้ามาของนักท่องเที่ยวจีนในเชียงรายก็ไม่เข้ามาสร้างปัญหาวุ่นวาย แต่ไม่ได้เป็นแหล่งรายได้หลักเช่นกัน ซึ่งเป็นโจทย์ที่สำคัญของทั้งภาคเอกชน และภาครัฐในการที่จะชูจังหวัดเชียงรายอย่างไรให้เป็นหนึ่งในเมืองเป้าหมายสำหรับชาวจีนในการเข้ามาท่องเที่ยว เพราะส่วนใหญ่นักท่องเที่ยวที่เข้ามาจะมาจากทางตอนใต้ของประเทศจีน เช่น ยูนนาน และเฉินตู แต่จีนจากทางตะวันออกก็มีเข้ามาท่องเที่ยวเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง แม้จะไม่ได้มีปริมาณที่มาก โดยที่ตอนนี้ก็มีเส้นทางการบินที่เปิดจากเชียงรายไปจีน อย่างเส้นทางการบินจากไห่หนาน ไหโข่วบินตรงมายังเชียงราย สิ้นเดือนนี้ก็จะมีเส้นทางจากเฉินตูมาโดยตรง ในอนาคตก็น่าจะมีเส้นทางการบินจากจีนมากขึ้น ก็จะทำให้จำนวนนักท่องเที่ยวจีนเพิ่มขึ้น

ถ้านักท่องเที่ยวจีนอยากที่จะมาเปิดธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับการท่องเที่ยว ก็ควรที่จะมีมาตรการป้องกันตัว ด้วยตัวกฎหมายของประเทศไทยเองก็มีระบุไว้อย่างชัดเจนเกี่ยวกับการเข้ามาประกอบธุรกิจของชาวจีน ซึ่งสามารถที่จะแจ้งกับเจ้าหน้าที่หากเกิดพฤติกรรมดังกล่าว แต่ต้องเข้าใจว่ากฎหมายไทยเองก็ไม่ได้มีความเข้มแข็ง ด้วยกฎหมายที่ปกป้องธุรกิจเฉพาะสำหรับคนไทย ทำให้นักลงทุนจีนส่วนใหญ่เข้ามาประกอบธุรกิจผ่านรูปแบบของตัวแทน (nominee) ชาวไทย

ประเภทของการดำเนินธุรกิจของชาวจีนเชียงราย

คุณเศวตยนต์ ศรีสมุทร : แม่สายแต่ก่อน ก็จะเป็นสินค้าจีนที่เข้ามาจำหน่ายทั้งในฝั่งตลาดสายลมจอย อำเภอแม่สาย และตลาดท่าขี้เหล็ก แต่ภายหลัง ด้วยอัตราภาษี และปัจจัยอื่นๆ อย่างกฎระเบียบความเข้มงวดของสินค้าที่ผ่านเข้ามาทางด่านแม่สาย และเชียงแสน สินค้าก็เปลี่ยนไปเข้าทางคลองเตยในลักษณะของคอนเทนเนอร์แทน และก็ย้อนกลับมาจำหน่ายที่แม่สายอีกที เพราะแต่ก่อนหากผ่านเส้นทางแม่สายต้นทุนอยู่ที่ 20,000 – 30,000 บาทต่อตู้ ตอนนี้ต้นทุนสูงถึง 50,000 บาทต่อตู้ ซึ่งไม่รวมการเก็บค่าธรรมเนียมตลอดเส้นทางจากด่านจนถึงตลาดเป้าหมาย ถ้าเอาของเข้าทางท่าเรือคลองเตย กรุงเทพก็ต้นทุนถูกกว่า สามารถแจ้งกับทางเจ้าหน้าที่ และชำระเงินทีเดียวจบ ดีกว่าการโดนรายทางทีละเล็กทีละน้อย แต่รวมแล้วอยู่ในปริมาณที่สูงอย่างเส้นทางแม่สาย

การท่องเที่ยวของแม่สายปัจจุบันก็ไม่มีอะไรที่เป็นจุดขาย ท่าขี้เหล็กก็เช่นกัน แต่ก่อนค่าเช่าพื้นที่ปีหนึ่งเป็นล้าน เดือนหนึ่งเป็นแสน ตอนนี้เหลืออยู่เพียง 3 – 5 หมื่นบาท เนื่องจากสินค้าจีนมีขายอยู่ทั่วไปทุกที่ คุณภาพสินค้าส่งออกของจีนก็เป็นคุณภาพแบบคัดทิ้ง กระแสนิยมในสินค้าจีนราคาถูกจึงค่อยๆลดลง แม้ว่าจะยังมีสินค้าจีนเข้ามาขายบริเวณชายแดนแม่สาย-ท่าขี้เหล็กอยู่ แต่ราคาก็สูงกว่าในกรุงเทพ

กลุ่มคนแม่สายก็เริ่มที่จะคุยกันเพื่อหาแนวทางในการกระตุ้นการท่องเที่ยว เพราะเศรษฐกิจของแม่สายถูกขับเคลื่อนด้วยการท่องเที่ยวเป็นหลัก ส่วนด้านการส่งออกผลประโยชน์ก็ไปกระจุกอยู่ในกลุ่มทุนไม่กี่กลุ่ม ไม่กี่ครอบครัว ในขณะที่การนำเข้าแต่ก่อนเป็นนำสินค้าจากจีนเข้ามา อาทิ เครื่องใช้ไฟฟ้า ภายหลังสินค้าจีนหายไป แม่สายก็เริ่มเงียบ ได้มีการประชุมเพื่อการจุดขายของแม่สายต่อการท่องเที่ยว แต่ก็พบว่าแม่สายไม่มีอะไร จึงมองย้อนขึ้นไปในระดับจังหวัดว่าเชียงรายสามารถที่จะสู้เชียงใหม่ได้หรือไม่ เช่น วัฒนธรรม ก็ไม่สามารถที่จะแข่งขันได้ เพราะไม่เข้มแข็งเท่าอาณาจักรของเชียงใหม่ สำหรับเชียงแสนตอนนี้ก็แทบจะไม่เหลืออะไรให้เห็น ฉะนั้น จุดแข็งของเชียงรายก็มีวัดร่องขุ่น และบ้านดำ ต้องมองอะไรที่แตกต่างไปจากเชียงใหม่

ธุรกิจค้าพลอยที่แม่สาย แต่ก่อนมาจากเมืองจันทบุรี เข้ามาซื้อพลอยที่แม่สาย ปัจจุบัน พ่อค้าพลอยต้องเข้าไปประมูลที่ย่างกุ้งอย่างเป็นระบบ ส่วนธุรกิจอสังหาริมทรัพย์ บ้านเช่าก็หายออกจาตลาดไปเกินครึ่ง ทุกธุรกิจได้รับผลกระทบทั้งหมด แม้แต่ธุรกิจโรงเรียน เมื่อจีนเข้ามาผ่านระบบนายหน้าลงทุนสร้างโรงเรียนมารองรับเด็กจีนที่อพยพมากับครอบครัว

คุณภาคภูมิ อภิสิทธ์ : เกิดการเปลี่ยนแปลงระหว่างยุคมากขึ้น เมื่อ 10 – 15 ปีก่อน หลังจากที่จีนมีการเปิดประเทศแรกเริ่ม ชาวไทยจะมองว่าสินค้าจากจีนเป็นสินค้าราคาถูก เพราะฉะนั้นกลุ่มธุรกิจก็จะไปนำเข้าสินค้าจากจีนมาเป็นจำนวนมาก เช่น อุตสาหกรรมรถยนต์ ก็มีการนำเอาอะไหล่ของก๊อบ ของเทียมเข้ามาทีหนึ่งในปริมาณมาก ก็จะได้ราคาที่ถูก คุณภาพพอใช้ จีนพยายามที่จะปรับการผลิตให้เป็นอุตสาหกรรมชั้นสูง ด้วยค่าแรงของจีนที่สูงขึ้น บริษัทเทคโนโลยีใหญ่ก็ไปผลิตที่จีน ไทยก็มีการนำเข้าสินค้าจากจีนในราคาถูกน้อยลง ตลาดจีนเติบโตขึ้น จากการขยายตัวของประชากร ทำให้ตอนนี้ไทยอยากจะเอาสินค้าไปขายที่จีนมากกว่าที่จะนำเข้ามา นำไปจำหน่ายที่จีนเพียงแค่มณฑลเดียวก็ได้กำไรสูง ไม่จำเป็นต้องเข้าไปจำหน่ายทั่วทั้งประเทศ มุมมองของการทำการค้าจึงเปลี่ยนสลับบทบาทระหว่าง ‘ผู้ซื้อ’ กับ ‘ผู้ขาย’

หากเป็นเมื่อก่อนหากจะเข้าไปท่องเที่ยวในอำเภอแม่สาย ก็จะเข้าไปซื้อแผ่นซีดีที่เป็นของเลียนแบบ ปัจจุบัน ก็มีให้ดาว์นโหลดทั่วไปในอินเตอร์เน็ต ทำให้ร้านจำหน่ายซีดีของเลียนแบบที่มีเป็น 10 ร้าน ก็ทยอยปิดตัวลงไปเป็นจำนวนมาก เหลือเพียง 3 – 4 ร้าน เป็นร้านขนาดเล็กที่จำหน่ายในปริมาณที่ไม่มากนัก ในอินเตอร์เน็ตผู้บริโภคสามารถที่จะหาซื้อได้สะดวกกว่า และมีราคาที่ถูกกว่า ในความเป็นจริง ร้านค้าก็พยายามที่จะมีการปรับตัวอย่างมาก โดยมีการเพิ่มบริการส่งแผ่นซีดีถึงประตูหน้าบ้าน สามารถที่จะโทรสั่ง หรือซื้อออนไลน์ได้ แต่ท้ายที่สุดคือผู้บริโภคก็ต้องเสียเงิน ขณะที่การดาว์นโหลดก็ไม่มีค่าใช้จ่าย ดังนั้น ร้านค้าที่บริเวณชายแดนอำเภอแม่สาย-ท่าขี้เหล็กจึงได้รับผลกระทบอย่างมากจากการเปลี่ยนผ่านของยุคสมัย

คล้ายคลึงกรณีเดียวกับการที่พ่อค้าชาวไทยไปทัวร์ที่ประเทศจีน โดยมีจุดประสงค์เพื่อที่จะไปรับสินค้าจีนเข้ามาจำหน่ายในประเทศไทย เช่น ทัวร์ไปกว่างโจว เมื่อพ่อค้าไทยไปถึง ตัวแทนจำหน่ายสินค้าหลายรายก็จะเข้ามาหา และจัดการทำข้อตกลงส่งสินค้าทันที ทุกวันนี้ เปลี่ยนเป็นทัวร์พาพ่อค้าชาวไทยไปแสดงสินค้าต่างๆที่ประเทศจีนแทน และนำสินค้าไทยไปจำหน่าย

คุณเศวตยนต์ ศรีสมุทร : จีนกับไทยมีประเพณี และวัฒนธรรมที่ใกล้เคียงกัน ทำให้สามารถที่จะดำเนินแนวทางไปด้วยกันได้ มีความสัมพันธ์ที่ดีต่อกันตั้งแต่อดีต จึงสะดวกที่จะสื่อสารและต่อยอด ทั้งนี้ ชาวจีนมีรูปแบบการเข้ามาทำธุรกิจที่อาศัยความสัมพันธ์ใกล้ชิดเป็นหลัก เช่น นักธุรกิจชายชาวฮ่องกงประกอบธุรกิจนำเข้าลำไยจากไทยไปจีน ได้เข้ามาแต่งงานกับสาวที่เชียงใหม่ และเข้ามารับซื้อลำไยโดยตรง เห็นได้ชัดที่จังหวัดจันทบุรี มีคนจีนเข้าไปจัดตั้งโกดังรับซื้อทุเรียนและมังคุด ส่งผลให้ทุกวันนี้ราคาในตลาดประเทศไทยถึงอยู่ในระดับสูง เพราะถูกพ่อค้าจีนเข้ามากว้านซื้อไปเป็นจำนวนมาก พ่อค้าแม่ค้าหน้าสวนก็ได้รับผลกระทบอย่างมาก ล้มหายตายจากไปเยอะ

คุณภาคภูมิ อภิสิทธ์ : ทางเชียงรายก็พยายามที่จะดึงนักท่องเที่ยวมาจากเชียงใหม่ และส่งเสริมการเดินทางบนเส้นทาง R3A แต่เมื่อมีปัญหาจากเชียงใหม่ต่อคาราวานนักท่องเที่ยวจีน ทำให้เกิดการออกกฎระเบียบที่เข้มงวด จำนวนรถจีนที่เข้ามาก็ลดลงไปอย่างมาก ที่อำเภอเชียงของก็เงียบลง จึงต้องหาเส้นทางใหม่นำโดยแม่โขง เดลต้า พยายามดึงนักท่องเที่ยวจีนทางเรือ หรือเส้นทางแม่น้ำโขง และได้ตอบรับที่ดีมาก จึงมองย้อนไปว่าทำไมถึงไม่ได้ส่งเสริมเส้นทางนี้ตั้งแต่แรก ปรากฏว่านักท่องเที่ยวจีนเคยกลัวปัญหายิง 13 ศพ บนแม่น้ำโขง จึงไม่กล้าที่จะเลือกใช้เส้นทางดังกล่าว ทางรัฐบาลจีนก็ทราบ จึงใช้วิธีการออกภาพยนตร์ที่ชื่อว่า ‘Operation Mekong’ ที่เข้ามาช่วยเปลี่ยนมุมมองให้ดีขึ้น

ปัจจุบัน ศูนย์การท่องเที่ยวของจีนที่มีความสัมพันธ์กับทางจังหวัดเชียงราย คือ ยูนนาน และเฉินตู เชียงรายพยายามที่จะดึงนักท่องเที่ยวผ่านบริษัททัวร์จีน แต่ก็ได้ผลไม่ดีนัก อาจเป็นเพราะลักษณะการทำธุรกิจแบบกินรวบตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ จึงไม่ยอมที่จะร่วมมือกับทางเอกชนไทย ซึ่งเป็นสิ่งที่น่าเป็นกังวลในอนาคตสิ่งที่สำคัญของนักท่องเที่ยวจีนคือความต้องการ มีในทุกระดับตั้งแต่รากหญ้าจนถึงระดับบน มีความต้องการที่หลากหลาย ฉะนั้น ตอนนี้ที่เชียงรายพยายามเจาะกลุ่มคือ MICE เฉพาะกลุ่ม Meeting ที่มีตารางการศึกษาดูงานที่แน่นอน ซึ่งต้องมีกิจกรรมต่างๆให้กับนักท่องเที่ยวกลุ่มนี้ เช่นเดียวกับการสร้างแบรนด์เชียงราย เพื่อสร้างความแตกต่าง และเพิ่มความสามารถในการแข่งขันเมื่อเทียบกับแหล่งท่องเที่ยวอื่นๆในประเทศไทย

นอกจากนี้ จะมีการจัดงาน TCEP ที่เชียงรายในช่วงเดือนกรกฎาคม เพื่อผลักดันให้เชียงรายเข้าสู่เมือง MICE City ซึ่งจำเป็นต้องจะดูว่ากฎเกณฑ์ของการเป็นเมือง MICE จะต้องพิจารณาอะไรบ้าง ได้มีการเชิญประเทศในสี่เหลี่ยมเศรษฐกิจมาร่วมด้วย และยังมีมุมมองเพิ่มเติม เช่น การค้า เศรษฐกิจ

คุณเศวตยนต์ ศรีสมุทร : นโยบายการท่องเที่ยวของจีนมีแนวทางที่จะสอดคล้องในทิศทางเดียวกัน ประกอบด้วย การควบคุมการปล่อยน้ำในแม่น้ำโขง การเข้ามาสำรวจเพื่อระเบิดเกาะแก่ง การจ้างให้สถาปานิกออกแบบเรือโดยสารเพื่อการท่องเที่ยว

มุมมองทางการค้าต่อการพัฒนาของเชียงราย

คุณเศวตยนต์ ศรีสมุทร : เชียงรายต้องหาจุดแข็งของตัวเองให้แตกต่างไปจากเชียงใหม่ อย่างเชียงรายมีโรงพยาบาลเยอะ นักลงทุนมองเห็นโอกาสก็จะเข้ามาลงทุนสร้างที่พักสำหรับผู้เกษียณอายุ เมื่อไม่สามารถจะเข้าในด้านของความทันสมัย ก็ควรพยายามที่จะส่งเสริมในด้านของความธรรมชาติของทรัพยากร

แม้เชียงรายตอนนี้จะเนื้อหอมมาก แต่ก็ยังมองไม่เห็นภาพว่าจะสามารถทำอะไรบ้าง โดยเฉพาะความเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษที่ถูกจัดตั้งขึ้น อุตสาหกรรมก็ไม่สามารถทำได้ ผู้ที่ประกาศเขตลงมาในทั้ง 3 อำเภอ ไม่เข้าใจอย่างแท้จริงว่าบริบทของพื้นที่เป็นอย่างไร ฉะนั้น ต้องกลับมามองว่าคนที่ออกนโยบายกับผู้ที่ปฏิบัติจริงไม่ได้มีความสอดคล้องกัน การที่จะประกาศเขตอะไรบ้างอย่าง ต้องเกี่ยวพันกับกฎหมายหลายอย่าง เอกชนในพื้นที่ต่างก็ดิ้นรนกันเอง

การพัฒนาเพื่อรับมือกับอิทธิพลจีน

คุณภาคภูมิ อภิสิทธ์ : ในด้านของการทำธุรกิจการท่องเที่ยว ไม่จำเป็นต้องเป็นคู่แข่งเสมอไป สามารถที่จะเป็นคู่ค้าที่ดำเนินแนวทางไปในทิศทางเดียวกัน ถ้าสามารถร่วมตัวกันได้ ก็จะทำให้เกิดประสิทธิภาพมากกว่า นอกจากนั้น การอบรมบุคลากรในด้านการท่องเที่ยวเป็นสิ่งที่สำคัญมาก เป็นสิ่งที่ยังขาดไปในการท่องเที่ยวของเชียงราย ตลอดจนจิตใจในการให้บริการ ควรที่จะสร้างเสริมให้พนักงานตระหนักถึงทัศนคติที่ดีต่อการให้บริการให้ลูกค้าเกิดความสุข ภาคธุรกิจต้องมีการปรับตัวให้สอดรับกับการเปลี่ยนแปลงของโลก เพื่อไม่ให้เป็นธุรกิจที่ตาย โดยเฉพาะตอนนี้มีการเปลี่ยนยุคไปสู่ดิจิตอล การจองที่พักแบบ OTA ก็เข้ามามีบทบาทมาก ก็ต้องปรับให้เข้ากับสิ่งที่เกิดขึ้นมาใหม่